اخیراً گفتگویی داشتم با "کادراس" که اینک متن آنرا در وبلاگ کاپی کردم

کادراس آثار کادراس اخبارعلمی پژوهشی مراکز و سازمانهااجتماعی منابع مطالعاتی چندرسانه ای

گفتگوی ویژه 

ما نیازمند مبادله‌ایم

 ۱۳۹۷-۱۲-۰۶ 106 افغانستان, ان‌جی‌او, ترامادول, دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل, دکتر سید خلیل شاه کاظمی, سمزدایی, فرنگیس بیات,گفت‌وگوی ویژه, مبادله دانش, مداوای خانگی, وزارت مبارزه با اعتیاد افغانستان, ولایت نیمروز

دکتر سید خلیل کاظمی از فعالان حقوق کودک و از کنشگران و درمانگران با سابقه افغانستان و از مسئولان اصلی درمان اعتیاد و مدیر مرکز ترک اعتیاد نیمروز است. ایشان تحصیلات پزشکی را در کابل به اتمام رساند و بعد از سالها فعالیت پزشکی ،از نزدیک بررسی های مربوط به جمعیت معتاد و برنامه های ترک اعتیاد را سازماندهی می کند. شناخت میدانی و اطلاعات دقیق و تحلیل های آماری ایشان باعث شده است تا آگاهی ایشان از وضعیت فعلی، ایشان را در زمره یکی از آگاهان قابل اعتماد در حوزه وضعیت اعتیاد در افغانستان قرار دهد. در مصاحبه زیر از ابعاد مختلف به وضعیت اعتیاد و راههای همکاری با جامعه ایرانی می پردازیم.

کادراس: اعتیاد از معضلات جدی در منطقه ماست. متاسفانه نرخ شیوع اعتیاد بنابرگزارش UNODC در سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان در بالاترین میزان جهانی است. وضعیت اعتیاد در جامعه افغانستان را چطور ارزیابی می کنید؟

با سـپاس از شما که مرا دربحث های خویش در رابطه با اعتیـاد شریک کردید.

بادرنظر داشت شـرایط خاص کنونی جامعه ما ومنطقه، زمینه افزایش جرم و بزه کاری افزایش یافته است. ازیکطرف مداخلات بی جای کشـورهای فرامنطقه یی و ازطرف دیگر دست بکارشـدن ایادی منطقه یی آنان شرایط را برای قانون گریزی آنان مسـاعد سـاخته است. درکشور های منطقه یکی از کارهای خلاف قانون، کشت، فرآوری و قاچاق مواد مخدر است که گروههای معینی برای بدست آوردن سود های کلان به آن روی آوردند. از طرف دیگر موقعیت جغرافیـایی سه کشـور پاکسـتان – افغانستان – ایران در هلال طلایی چنین زمینه ساز تولید و قاچاق مواد مخدر شـده است. بعلاوه آب  وهوا مسـاعد و زمین های حاصلخیز افغانستان  زمینه را برای کشـت تریاک مسـاعد ساخته است. افغانستان با تولیـد درحدود ۸۵% تولید تریاک دنیا، درصدر کشـورهای تولیـد کننده تریاک جهان قرار گرفته است. ازنظر جغرافیایی افغانسـتان کشـور  محاط به خشـکی است؛بنابراین قاچاق تریاک تولید شده افغانستان از راه های کشور های همسـایه صورت می پذیرد. این مواد عمدتاً از سه مسـیر به خارج قاچاق میشود: ۱- مسیر شمال کشور: که مواد قاچاقی از طریق مرزهای شمال کشور وارد، تاجیکستان، ازبکستان  و ترکمنسـتان به جمهوری فدراتیو روسیه و از آنجا به اروپای غربی قاچاق میشود. ازین مسیر درحدود ۲۰% مواد مخدر تولید شده درافغانستان قاچاق میشود که داد و ستُد این مسیر سالانه درحدود ۱۳ میلیارد دلار امریکایی تخمین گردیده است. ۲- مسیر غرب: این مســیر از کشـور ایران میگذرد. از طریق ولایات غرب و جنوب غربی افغانستان مواد مخدر وارد ایالات شرقی و جنوب شرقی ایران میشود. مواد مخدر ازین مسـیر به ترکیه – بلغارستان – یونان و اروپای غربی انتقال داده میشود. در این مسیر عمدتاً، ولایات نیمروز – فراه – هرات و هلمند محل صدور قاچاق مواد مخدر هستند که ولایت نیمروز با داشـتن مرز طولانی ودشت های وسیع یک بسـتر مناسب برای قاچاق مواد مخدراست. و ازطرف دیگراین ولایت با ولایات هلمند و فراه ( بخصوص ولسـوالی بکواه که مرکز عمده تولیـد و تریاک و هیرویین است) هم مرز است. منبع اصلی این مواد مخدر همان ولایت هلمنــداست که قسـمت عمده تریاک تولیــد شــده در افغانستان ازین ولایت است و مقدار زیاد تریاک ازین ولایت از طریق مرز چوتو به پاکستان نیز قاچاق میشـود. ۳ – مسیر شرق، جنوب و جنوب شرق:  ازاین مسیر مواد مخدر  عمدتاً از راه های مختلف وارد خاک پاکسـتان میشـود.  مسیر های خوست و پکتیا،  جلال آباد،  کندهار و هلمند راه های اسـاسی و عمده عبور مواد مخدر به کشـور پاکستان است. در بین این همه مسیر ها مسیر هلمند بسیار مهم و عمده است زیرا ازطریق جنوب هلمند مواد مخدر از مرز “چوتو” وارد پاکسـتان ( ایالت بلوچســتان) میشود و بعداً ازطریق خاک پاکســتان وارد ایران میشود ( از ایالت بلوچســتان پاکستان وارد اســتان سـیستان وبلوچسـتان ایران میشود)، بعداً ازین مسـیر به کشـور ترکیـه –یونان و بلغارستان به اروپای جنوب – شرقی و از آنجا به اروپای غربی قاچاق میشود. قسمت دیگر این مواد که وارد خاک پاکسـتان میشود از طرق مختلف هوایی و دریایی به کشـورهای اروپایی وایالات متحده امریکا قاچاق میشـود و وارد بازار مصرفی میشود. ارزش این بازار سالانه درحدود ۲۰ میلیارد دلار امریکایی تخمین شده است.

تولید وقاچاق مواد مخدر، بدون شک سبب مصرف بی رویۀ این مواد نیز میشـود، درین میان افغانستان یکی از آسیب پذیر ترین کشورهای منطقه است، با نرخ بالای معتادین مواد مخدر با معضـلات عدیده مواجه است و اسـتفاده کننـدگان مواد مخدر، رشـد عددی سـرسام آوری دارد. باید یادآورشـد که درین اواخر، معتادین به مواد مخدر شیمیایی  بیشـتر گردیده است. این مواد مشـمول قرص های اعتیاد آور که بطور قاچاقی وارد کشـور میشود.

کادراس: امکانات برپایی کمپ های تداوی [درمانی]در افغانستان چگونه است؟ آیا امکانات مناسب برای آن به اندازه کافی وجود دارد؟ چه برنامه هایی عمدتا اجرا می شود؟ بطور مشخص برنامه های سم زدایی با رویکردهای پرهیز مدار برای معتادان اجرا می شود یا درمان جایگزین مثل بپرونورفین و یا متادون یا ترامادول هم به عنوان شیوه درمان جایگزین وجود دارد؟

برنامه های درمانی معتادین و اسـتفاده کنندگان مواد مخدر در افغانسـتان عمدتاً دولتی است وتعدادی از مؤسسات غیر دولتی ان‌جی‌اوها نیز شـامل این برنامه هستند. برنامه های ملی درمان معتادین مواد مخدر بصورت کلی و قبول شده وزارت صحت عامه افغانسـتان، برنامه “سـمزدایی” یا همان شـیوه Symptomatic therapy  است. برنامه های تداوی جایگزین مواد مخدر باMethadone – Buprenorphine  هنوز درافغانستان رسمی نگردیده است. اگر چه درینمورد از مدت دوسال بحث ها جریان دارد، اما تا هنوز نتیجه رسـمی آن ابلاغ نگردیده است. با آنهم کلینیک های تجربوی[بالینی] در بعضی ولایات کشور برای نوجوانان با Methadone Therapy  شروع به کار کرده( کلینیک هرات برای نوجوانان) اما نتیجه آن هنوز تحت بررسی است و زمان میخواهد تا نتایج آن مطالعه شود. اما ترامادول خود به یک معضل اعتیـاد در کشور تبدیل گردیده است. تعداد زیاد جوانان معتاد به ترامادول گردیده اند( مشـاهده شده که تا ۲۰ عدد قرص ۲۵۰ mg/24h مصرف کرده اند). بعضاً بصورت خود سرانه مصرف بیوپره نورفین را شـروع کرده اند که قرص آن بصورت قاچاق از ایران وارد کشور میشود و بنام قرص B2 بصورت قاچاق فروخته میشود.  ضمناً باید یاد آور گردید که چند کمپ محدود شخصی وخیریه است که برای معتادین مواد مخدر خدمات خیریه وبشـر دوستانه انجام میدهند مانند: کمپ “ملا زینو” در مرز سـپین بولدک (قندهار با کویته پاکسـتان) – کمپ مادر درکابل که توسـط خانم حیدری _راه اندازی شـده و کمپ ” صادق نظری ” که در استان نیمروز واقع است ( این کمپ ظرفیت درمان همزمان ۵۰۰ تن معتاد را دارد) که تمام مصارف آن توسط یک تجار پرداخته میشود.

کادراس: NGO ها و گروههای مردمی در حال حاضر در افغانستان تا چه اندازه در برپاکردن کمپ ها و امکانات تداوی از طرف دولت حمایت می شوند؟ درمان اعتیاد تا چه میزان دولتی و تا چه میزان نتیجه تلاش گروههای مردمی است؟

خدمات تداوی معتادین مواد مخدر دولتی است که شـامل برنامه های : خدمات بیمارسـتانی یا

– Residentialخدمات درمانی سراپایی – OPD خدمات درمانی خانگی Homebased خدمات درمانی به سطح روستا

  Village based (این جدید ترین مُدل است که معرفی شده روی نتایج آن کارمیشود). در مجموع درحدود ۱۰۷ مرکز درمانی درکشور فعال است که ازین جمله ۷۳ مرکز دولتی و ۳۴ مرکز توسـط NGO’s  سرپرستی میشود. اما همه آینها به وزارت صحت عامه گزارش دهی دارند).

کادراس: همکاری ها در مورد تداوی اعتیاد و گسترش کمپ های درمانی با سایر ان.جی.او. ها چگونه است؟  چه تعداد گروههایی مثل مداوا فعال هستند. آیا در سطح منطقه ای همکاری با سایر ان.جی.او. ها وجود دارد؟ (همانطور که می دانید در ایران گروههای متعدد مردمی کار درمان اعتیاد را انجام می دهند، آیا تجربه ای از همکاری و مبادله با ان.جی.او. های ایرانی وجود دارد؟)

 ان‌جی‌اوهایی که درین راسـتا کار میکنند، ان. جی. او. های داخلی هسـتند. تا جاییکه من اطلاع دارم، ان. جی. او. های ایرانی درین بخش فعالیت ندارند. با آنکه مشـترکات زیادی درین بخش وجود دارد. اما یکی دوبار کارگاه های آموزشی در تهران برپاشـده که تعدادی از همکاران ما از وزارت صحت عامه درین کارگاه ها شرکت داشـته اند. به باور من مؤثریت ” کنـگره ۶۰ و انجمن معتادین گمنام ایرانNAبسیار مؤثریت داشـته است. زیرا با تعدادی ازمعتادین مواد مخدر که درین کمپ ها شرکت داشـته اند، خود شـخصاًملاقات کردم، نتایج آن بسیار مطلوب بوده و چه بهتر که این بخش ها در افغانستان نیز حضور داشـته باشند.

کادراس: وضعیت اعتیاد گروههایی مثل زنان و کودکان را چطور ارزیابی می کنید؟ امکانات ویژه برای درمان این گروهها تا چه میزان فراهم است؟

زنان و کودکان بدون شک قشـر آسیب پذیر جامعه هسـتند؛ یکی از پیامد های منفی اعتیـآد بالای خانواده و کودکان است که آنهارا به سـوی اعتیاد میکشـآند. براسـاس ارزیابی های مختلف در افغانستان آمار زنان و کودکان چنین است:       

برای درمان زنان، کودکان و نوجوانان مراکز درمانی درچندین ولایت کشـور اختصاص داده شـده که شامل شفاخانه ها و کلینیک های سراپا و خدمات مداوای خانگی است.

کادراس: در برخی گزارشهای پژوهشی مثل کار عایشه فاروق و محمد حفیظ رسولی، گفته شده که گسترش تجارت موادمخدر به گسترش ایدز منجر شده. وضعیت ایدز در افغانستان با توجه به اینکه در حوزه درمان اعتیاد مشغول هستید چگونه است؟ آیا در سالهای اخیر شاهد افزایش آن هستیم؟ مقابله با ایدز در درمانهای اعتیاد چه وضعیتی دارد؟

ایدز هم مانند اعتیاد یک پدیده وارداتی است که یک کمیت را درکشور مصاب سـاخته است. این بیماری ویروسی بدون شک با اعتیـاد ارتباط تنگـآتنگ دارد، آنهم با اسـتفاده تزریقی مواد مخدر  و از سرنجهای مشـترک  آلوده به ویروسHIV   (البته در کنار دیگر شـیوه های انتقال این ویروس). در افغانستان تخمین زده میشود که درحدود ۴۰۰۰۰ تن اسـتفاده کننده تزریقی مواد مخدر وجود دارد. اما تعداد آلوده شـده ها به ویروس HIV درسال ۲۰۱۶ درحدود ۷۵۰۰ گزارش داده شـده است. ممکن رقم واقعی بیشـتر ازین باشد، زیرا یکعده مصابین این ویروس خودرا ثبت نمی کنند. اما اینکه گسترش تجارت مواد مخدر سبب گسترش ایدز شـده من اطلاع دقیقی ندارم و علاوتاً شـیوه انتقال ویروس با تجارت برایم مبهم و گنگ است. زیرا ارتباط تجارت مواد مخدر با ویروس اچ. آی. وی. صرف از طریق مصرف مواد مخدر، آنهم استفاده تزریقی آن ممکن است. البته راه های دیگر انتقال این ویروس مانند روابط ناسالم و غیر محفوظ شده جنسی و . . . نیز وجود دارد.

کادراس: اعتیاد در افغانستان عمدتا با موادمخدر شناخته می شده است در حالی که می دانید منطقه ما متاسفانه گرفتاری های جدید و جدی با متامفتامین هم دارد؟

 بحث اعتیاد درافغانستان یکی ازمسـایلی که به آن پرداخته میشـود، موضوع مواد مخدر کیمیاوی است که هر روز بر تعداد آنها افزوده میشـود. ازین جمله امفیـتامین و میتهـ امفیتـامین ( کریسـتال وشـیشه) درکشور ما نظر به چند سال گذشته رواج بیشـتری پیدا کرده است. موضوع جالب این است که امفیتامین ( که یک محرکSTIMULANT  قوی سـیستم عصبی است) را همزمان با هیروئین ( که یک انحطاط دهنـده DEPRESSANT سیستم عصبی است)، مصرف میکنند. این یک مسـئله جدید است که جای بحث بیشـتری دارد.

کادراس: مرکز تحقیقاتی کادراس به عنوان یکی از اعضا جامعه مدنی ایران که برای حل مساله مواد در حوزه سیاست گذاری تلاش می کند، به چه صورت می تواند با مبادله دانشی و همکاری با گروههای مردمی قدمی برای این درد مشترک بردارد؟ به عبارت دیگر چه چشم اندازهایی برای همکاری با ان.جی.او.های ایرانی و گروههای مردمی ایرانی قابل ترسیم است؟  

قبلاً اشـاره کردم که این یک درد جانکاه مشـترک است؛ بناً هرقدمی که برداشـته میشـود، مفید خواهد بود. به باور من برپایی کنفرانس های مشـترک، تبادل تجارب، ایجاد  درمانگاه ها، ایجاد کمپ های NA و کنگره ۶۰ درافغانستان بسیار مفید خواهد بود. افغانستان زمینه خوب تحقیق روی مسـایل اعتیاد و معتادین را دارد.

 کادراس: به عنوان سوال آخر بفرمایید، برنامه های مقابله با موادمخدر و محرک و استراتژی های امحا کشت و کشت جایگزین را چقدر موفق ارزیابی می کنید؟ با توجه به اینکه گفته می شود سطح زیر کشت کوکنار به بالاترین رکورد رسیده است.

 برنامه های دولت دررابطه به امحأ کشت خشـخاش، معیشت بدیل و دیگر سیاست گذاری های به باور من بی نتیجه بوده است. زیرا خشـخاش در مناطقی کشت میشود که از اداره دولت خارج است و بدست نیروهای مخالف دولت اداره میشود. بناً درمناطقی که دولت به آنجا دسترسی ندارد، چگونه میتواند برنامه های خودرا عملی سـآزد.این بحث جالب و مهم است که اگر لازم دانسـتید، درآینده خدمت شما با ارقام ارائه خواهم نمود.

 با سـپاس از توجه شمااز وقتی که برای گفتگو در اختیار «کارداس» قرار دادید.

گفت‌‍وگو از دکتر فرنگیس بیات

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است